Son aylar vaxtı keçmiş kreditlərin həcmində müşahidə edilən artım tendensiyası mart ayında səngiyib. “İqtisadi forum” jurnalının Mərkəzi Bankın statistik məlumatlarına istinadən verdiyi məlumata görə, mart ayında vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi fevral ayı ilə müqayisədə 2,5 milyon manat azalaraq 355,9 milyon manata düşüb.

Halbuki fevral ayında bu göstərici 358,4 milyon manat olub. Azalmağa baxmayaraq cari ilin 3 ayı ərzində problemi kreditlərin həcmində artım 52,4 milyon manat təşkil edib..

2010-cu ilin mart ayında ölkə iqtisadiyyatına yatırılan cəmi kredit qoyuluşlarının 4,2%-ni vaxtı keçmiş kreditlər təşkil edib. Əvvəlki ayda isə bu tipli kreditlərin payı 4,3% olub. Bu, 2005-ci ildən bəri ən yüksək həddir.

İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai Birliyinin eksperti Samir Əliyevin fikrincə, problemli kreditlərin azalması xarici valyutaların hesabına baş verib. “Ay ərzində xarici valyuta üzrə problemli kreditlərin həcmi 7,5 milyon manat azaldığı halda milli valyuta üzrə 5 milyon manat artım qeydə alınıb. Araşdırma zamanı məlum olur ki, problemli kreditlər daha çox manatın payına düşür. Çünki milli valyuta ilə verilmiş kreditlərin 4,4%-i, xarici valyuta ilə verilmiş kreditlərin isə 3,8%-i geri qaytarılmayıb.” – deyə ekspert bildirib.

S.Əliyev milli valyuta ilə problemli kreditlərin artımını əsasən vaxtı keçmiş kreditlərdə istehlak kreditlərinin üstünlük təşkil etməsi ilə əlaqələndirib. “Əvvəla, bütün kreditlərin 60%-i manatla verilib. Milli valyuta ilə verilmiş kreditlərin xüsusi çəkisi üstünlük təşkil edir və bu baxımdan manatın üstünlük təşkil etməsi təbiidir. İkincisi, problemli kreditlər əsasən istehlak, xüsusən də avtomobil kreditlərində müşahidə edilir. Bankların həyətinə diqqət yetirdikdə kreditlə satılmış, ancaq kreditin ödənilə bilməməsi ucbatından sahibindən geri alınaraq satışa çıxarılmış avtomobilləri görmək olar. Bu kreditlər bir qayda olaraq milli valyutada verilib, indi onların qaytarılması problemi mövcuddur”.

Ekspert problemli kreditlərin artımını böhranın təsiri və banklarda kredit risklərinin idarə edilməsinin lazımi səviyyədə olmaması ilə bağlayıb: “İstər milli, istərsə də xarici valyuta üzrə son bir ildə uzunmüddətli kreditlərin həcmi 3 dəfəyədək artıb. Ancaq qısamüddətli kreditlərdə bu artım cəmisi 60% təşkil edib. Bu onu göstərir ki, böhrandan əvvəl insanlar kredit götürüblər. Ancaq böhrana görə iş yerlərinin bağlanması və ya biznesin pisləşməsi səbəbindən kreditləri qaytara bilmirlər. Nəticədə kreditlə əldə etdikləri əmlak, o cümlədən avtomobillər əllərindən alınaraq satışa çıxarılır.”

S.Əliyevin fikrincə, daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərin düşməsi də kreditlərin qaytarılmasını əngəlləyən amillərdən hesab olunur. “İnsanlar vaxtilə iri həcmdə kredit alıblar və onun müqabilində evlərini girov qoyublar. İndi müxtəlif səbəblərdən kreditləri qaytara bilmirlər. Müqayisə edəndə görürlər ki, qaytarılmalı olan kreditin məbləği girov qoyulmuş evin qiymətindən xeyli çoxdur. Buna görə krediti qaytarmaqdansa evi banklara “hədiyyə” verməyə üstünlük verirlər. Müşahidələrə görə, hazırda Azərbaycanın daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərin 20%-ə qədər ucuzlaşması ehtimalı mövcuddur. Bu isə vaxtı keçmiş kreditlərin gələcəkdə artımını şərtləndirəcək” – deyə ekspert qeyd edib.

Ekspert problemli kreditlərin həcminin təhlükəli həddə olmadığını bildirsə də onun artım tendensiyasından narahatlığını gizlətmir: “Müştərilər aldıqları kreditlərin 4,2%-ni müxtəlif səbəblərdə hələ də qaytarmayıblar. Təbii ki, bu, təhlükəli hədd deyil. Ancaq son aylar problemli kreditlərin həcminin sürətlə artımı diqqətdən qaçmamalıdır. Son 1 ildə vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 2 dəfə artıb. Bu artımın 17%-i 2010-cu ilin 3 ayında baş verib. Əgər vaxtında artımın qarşısı alınmasa gələcəkdə bank sistemi üçün problemlər yarana bilər.”

Ekspert hesab edir ki, banklar kreditlərin faizlərinə maksimum dərəcədə azaltmalıdır. Əks halda problemli kreditlərin artımı qaçılmazdır.

www.sei.az