Ən diqqət çəkən məqam ondan ibarətdir ki, qanunsuz tikililərin sahiblərinə kompensasiya ödənilməsi nəzərdə tutulub. Mövzu ilə əlaqədar bu və digər suallara cavab tapmaq məqsədilə Milli Məclisin iqtisadi siyasət komitəsinin üzvü Nazim Məmmədova müraciət etdik.
- Nazim müəllim, «Dövlət ehtiyacı üçün torpaqların alınması haqqında» qanunun qəbul edilməsinin konkret əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
- Milli Məclisin növbəti iclasında “Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında” qanun layihəsi üçüncü oxunuşda qəbul olunub. Həmin sənəddə indiyə qədər mövcud olan problemlərin bir çoxu öz həllini tapıb. Hər halda əvvəllər torpaqlar alınan zaman və ya üzərindəki daşınmaz əmlak sökülən zaman onun dövlət ehtiyacı olub-olmaması araşdırılmırdı. İndi isə konkret olaraq göstərilir ki, hansı məqsədlər dövlət ehtiyacı sayıla bilər. Bundan sonra dövlət ehtiyacı üçün torpaqların mülkiyyətçidən yalnız yolların və infrastruktur layihələrinin çəkilişi, hərbi xarakterli obyektlərin tikintisi və sərhəd məsələləri ilə əlaqədar alına bilər. Həmçinin qanun qəbul edildikdən sonra bu kimi məsələlərdə sui-istifadə hallarına yol verilməyəcək.
Əsas məqam qanunun indiyədək bu sahədə ciddi narazılığa səbəb olan problemlərin aradan qaldırılmasına şərait yaradacağıdır. Hazırda ölkə ərazisində davamlı tikinti işləri, o cümlədən dövlət əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilir. Bu məqsədlə əhalinin torpaqları dövlət, ictimai ehtiyaclar üçün alınır, lakin onun pulu bəzən vaxtında ödənilmir. Digər tərəfdən o vaxt dəyəri ödənilir ki, artıq həmin pul qiymətdən düşüb və pulu alan zaman vətəndaşlar adekvat həcmdə torpaq ala bilmirlər. Amma indi mövcud problemlər tənzimlənir. Əgər torpağı dövlət ehtiyacı üçün əlaqədar orqan alırsa, pul ödənilməmiş onun sahibi ordan çıxarıla bilməz. Bu zaman həmin torpaq sahəsinin əvəzində mülkiyyətçiyə mütləq kompensasiya ödənilməsi nəzərdə tutulub.
- «Torpaqların dövlət ehtiyacı üçün alınması haqqında» qanunda avtomobil, dəmiryolu xətləri, qaz kəmərlərinin təhlükəsizlik zolaqlarında və yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin altında yerləşən qanunsuz tikililərin sahiblərinə kompensasiyalar verilməsi nəzərdə tutulubmu?
- Bəli, qanunda mübahisə doğuran bu məsələnin də həlli yolu göstərilib. Elə ərazilər var ki, o torpaqlar qanunsuz olaraq vətəndaşların mülkiyyətinə verilib və orada binalar tikilib. Məsələn, bu gün həmin zolaqlardan magistral yollar keçməlidir, elektrik xətləri çəkilməlidir, metro stansiyaları tikilməlidir, amma vətəndaşlar bununla razılaşmırlar. Əslində, vətəndaşların narazı olmağa hüquqları yoxdur. Bu torpaqları alanda onları sənədləşdirməyib, qanun çərçivəsinə salmayıblar. Lakin o da heç kəsə sirr deyil ki, qanunsuz hesab olunan həmin tikililər heç də yerli icra hakimiyyəti orqanları və bələdiyyələrin icazəsi olmadan ərsəyə gəlməyib. Torpaq sahələrinin böyük əksəriyyəti bələdiyyələrdən alınıb. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı da həmin torpaq sahəsində tikinti işlərinin aparılmasına razılıq verib. Sadəcə burada da anlaşılmayan məqamlar çoxluq təşkil edir. Tutaq ki, Bakıda Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin Baş Tikinti və Memarlıq İdarəsi ilə razılaşdırılma uzun-uzadı vaxt apardığına görə, vətəndaşlar süründürməçiliyə məruz qoyulduğundan, bir çox hallarda isə vətəndaşların özlərinin belə qanunları bilmədiyindən tez-tələsik torpaq alqı-satqısı baş verir və ərazidə tikinti işləri aparılır. Bu cür anlaşılmazlıqlara görə, vətəndaşlara müəyyən kompensasiyaların ödənilməsi zəruridir. Elə dövlət də bu gün həmin adamların əziyyətini nəzərə alıb, onlara müəyyən kompensasiya ödəmək istəyir. Amma vətəndaşlar da yüksək səviyyəli kompensasiya tələb edirlər.
- Nazim müəllim, torpağın və evlərin normativ dövlət qiyməti ilə bazar qiymətləri arasında kəskin fərq var. Dövlət ehtiyacları üçün alınan torpaq və mənzilin qiymətləndirilməsi hansı meyarlar əsasında müəyyənləşdiriləcək?
- Sənəddə torpağın dəyərinin bazar qiymətlərinə uyğun hesablanması nəzərdə tutulub. Üstəlik, təkcə torpaq sahəsi yox, onun üstündəki tikintinin də dəyəri müəyyənləşdiriləcək. Torpaq icarəyə götürülübsə, mülkiyyətçi ilə yanaşı, icarəçiyə də dəyən ziyan ödəniləcək. Kompensasiya mülkiyyətçinin seçimindən asılı olaraq pul və ya başqa yerdə torpaq sahəsi şəklində olacaq. Bundan başqa, dövlət ehtiyacı üçün alınan torpağın sahibinə köçmək üçün 2 ay möhlət veriləcək və köçürülmə xərcləri həmin dövlət orqanının hesabına olacaq. Bu sahədə digər bir yenilik isə bu məsələləri tənzimləyən xüsusi nəzarətedici orqanın yaradılmasıdır.
- Bəs qanunsuz tikililərə görə ödənilən konpensasiyanın məbləği necə müəyyənləşdiriləcək?
- Qanunsuz tikililərə də kompensasiya ödənilərkən ödənişlər tikilinin bazar qiymətlərinə uyğun müəyyənləşdiriləcək. Lakin bazar qiymətlərinin götürülmə mexanizmi əvvəlcədən müəyyən olunmalıdır. Hansı ərazidən infrasturuktur layihə keçirsə, son üç ayda notarius qaydasında təsdiq olunmuş üç ən yüksək müqavilənin orta qiyməti götürülür. İnsanlar bilməlidir ki, bazar qiyməti müəyyənləşdirilərkən notarial qaydada təsdiq olunan müqavilələr əsas götürülür. Bu baxımdan artıq həmin söz-söhbətə də son qoyulmalıdır. Adətən vətəndaş daşınmaz əmlakını satanda bazarda təklif edilən ən yüksək qiyməti, dövlət isə həmin əmlakı alan zaman normativ dövlət qiyməti əsas götürür. Burada konsensus əldə olunub ki, orta qiymət əsas götürülsün. Bir qaranlıq məqam ondan ibarət idi ki, əvvəllər vətəndaşlar notariusda aşağı qiymətlər göstərirdilər. Bu hallara həm də rüsumu azaltmaq məqsədilə yol verilirdi. Sonra məhkəmə çəkişməsi və başqa neqativ hallar yarandıqda real vəziyyəti sübut etmək çətin olurdu. Artıq «Dövlət rüsumu haqqında» Qanuna müəyyən dəyişikliklər edilib və daşınmaz əmlakın qiymətindən asılı olmayaraq eyni rüsum alınır. Qanunvericiliyi sivil qaydalara uyğunlaşdırmaq istiqamətində müəyyən işlər görülüb. Hesab edirik ki, bunlar da vacibdir.
- Nazim müəllim, avtomobil və dəmiryolu zolaqlarında 5 min, yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin altında isə 4 minə yaxın qanunsuz tikililərin sökülməsinin zəruri olduğu göstərilir. Kütləvi söküntü narazılıq yaratmayacaq ki?
- Hər halda bir evin sökülməsi də müəyyən narazılıq yaradır. Minlərlə evin sökülməsi heç də yaxşı hal deyil. Güman edirəm ki, nəqliyyat infrastrukturu, yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin altında və magistral qaz kəmərlərinin üzərində olan evlərin köçürülməsi olduqca vacibdir. Lakin həmin xətlərin köçürülməsi mümkündürsə, bu hal daha məqsədəuyğundur. Bu, daha ədalətli olardı. Ancaq bir şərtlə ki, xətt və kəmərlərin köçürülməsi həmin ərazidə yaşayan insanların hesabına baş versin.
- Sökülməsi zəruri olmayan qanunsuz tikililərin gələcək taleyi necə ola bilər?
- Təhlükəsizlik zolağından kənarda olan evlərin sənədləşdirilməsi işlərinə başlanılmalıdır. Bununla biz həm torpaq, həm də əmlak vergisini nizama salmış oluruq. Eyni zamanda ölkə vətəndaşlarının qeydiyyat, mülkiyyətlə bağlı problemlərini də həll etmiş oluruq. Lakin bu zəncirvari reaksiyaya səbəb olmamalıdır. Bir məsələni də yaddan çıxarmamalıyıq ki, Qarabağ problemi gec-tez həll edilməlidir. Məhz qanunsuz tikililərin sahiblərinin çoxu da məhz Qarabağ bölgəsindəndir. Bu baxımdan onların geriyə dönməsi məsələsi daim gündəmdədir. Lakin insanların mülkiyyət hüqununu da tapdalaya bilmərik, baxmayaraq ki, həmin mülkiyyət hüququ qanunsuz əldə olunub. Süründürməçiliyə yol vermədən dəqiq analiz aparılmalı, hansı tikililər sökülüb-sökülməyəcəyi dəqiqləşdirilməlidir. Artıq bu kimi məsələlər öz yoluna qoyulmalıdır.

www.ebi.org.az