Müqaviləsiz evlər, fırıldaqçı sahiblər, soyğunçu dəllallar və çarəsiz kirayənişinlər...
Dünyanın hər yerində kirayə ev, obyekt və kirayədə yaşamaq anlayışı var. Xarici ölkələrdə kirayəçi müqavilə əsasında kirayələdiyi evi, dükanı, mağazanı və ya torpaq sahəsini istədiyi kimi istifadə edə bilir. Qanunla müəyyən edilmiş çərçivələrdən çıxmamaq şərti ilə təbii ki. Bəs bizdə necədir? Milli.Az xəbər mövzu ilə bağlı araşdırmasında bu suala aydınlıq gətirməyə çalışıb.
Qeyd edək ki, dünya ölkələrinin bir çoxunda binalar, yaşayış sahələri iş adamları tərəfindən özəlləşdirilir və kirayəni əsasən, ev sahibləri yox, fərdi evləri, binaları və digər obyektləri özəlləşdirən sahibkarlar təklif edir.
Bunun müsbət cəhətlərindən ən birincisi odur ki, bu cür evlər qanun-qayda ilə müqavilə əsasında təklif edilir. Necə deyərlər, alan razı, satan razı. Sahibkar müqavilə qüvvədə olduğu müddətdə kirayəçini evdən çıxara bilməz, belə bir cəhd baş verdikdə isə hüquq-mühafizə orqanları gərəkli tədbiri görür və hüququ pozulan müdafiə olunur. Bəs bizdə?
Kirayə bazarında qiymətlər neçədir?
Evlərin, ofislərin alqı-satqı qiymətlərində müəyyən qədər qiymət ucuzlaşması müşahidə edildiyi bir zamanda Bakıda kirayə haqları bir qədər də bahalaşıb. Paytaxtımızda adətən yay aylarında ucuzlaşan kirayə evlər öyən ilin sentyabrından başlayaraq baha qiymətə təklif edilir.
Bunun başlıca səbəbi yeni dərs ilində ölkənin müxtəlif bölgələrindən təhsil üçün Bakıya üz tutan tələbələrin ev ehtiyacıdır. Paytaxt üzrə göstəricilərə əsasən deyə bilərik ki, mərkəzi hissələrdə və ya metro stansiyaları yaxınlığındakı evlər daha baha qiymətə təklif olunur. Burada aylıq kirayə haqqı 500 manatdan - 2000 manatadək dəyişir.
Paytaxtımızda evlərin qiyməti də mövsümlər üzrə müəyyən dəyişikliklərə uğrayır. Belə ki, yay mövsümündə metro stansiyaları yaxınlığında kirayə üçün 150-200 manata təklif edilən evlər payız girən kimi qəfildən 250-350 manat olur. Evlərin yerinə görə dəyişən qiymətlər 500-550 manata qədər yüksəlir.
Bir qədər kənarda, mərkəzdən azacıq uzaq rayonlarda kirayə haqqı nisbətən ucuzlaşır. Bu ərazilərdə 1 otaqlı evlər 150, 2 otaqlı evlər 200, 3 otaqlı evlər 300 manatdır.
Kirayənişinlər nəyi bölüşə bilmir?
Bizim reallıqlara görə, daha çox sadə vətəndaşlar tərəfindən kirayə təklif edilən evlər problemsiz deyil. Bəzi hallarda bir həyətdə bir neçə gecəqondu tipli otaqlar kirayə verilir ki, bu da həmin həyətdə yaşayan 5-6 ailə arasında müəyyən problemlər yaradır. Məsələn, hamam davası. Bu davaya kirayənişinlərdən başqa həm də həmin həyətdəki yeganə evdə yaşayan ev sahibi də qoşulur. Bəzi yerlərdə isə ailələr arasında hamam günləri müəyyənləşdirilib ki, bu da problemin həlli yolu sayılır.
Makler soyğunçuluğu
Təəssüf ki, kirayə ev tapmaqla iş bitmir. Adətən kirayə ev axtaranlar maklerlərə müraciət edir. Bu adamlar az qala 1 aylıq ev kirayəsi haqqı qarşılığında xidmət göstərirlər. Uzağa getmirəm, mən də kirayədə yaşayıram, evi tutanda makler, vasitəçilik xidmətinə görə ödəyəcəyimiz məbləği deyəndə çox təəccübləndik. Bir dəqiqəlik xidmətin əvəzində 50 manat ödədik. Sonradan əldə etdiyimiz məlumata görə, makler 1 telefon zəngi müqabilində bir o qədər də ev sahibindən alıb.
Bu, işin bir tərəfidir. Evdəki problemləri da sıralasaq nə qədər xərc tələb olunduğunu görərik. Adətən bizim təfəkkürümüzdə kirayədə yaşayanlar imkansız adamlar hesab edilir. Kirayə verilən bir çox evin də normal tələblərə cavab verdiyini demək olmaz.
Sahibkarlar bir çox halda toyuq hini kimi evləri elə bəh-bəhlə təklif edirlər ki, ev anlayışının bu qədər fərqli qavranmasına təəccüb edirsən. Mənzilin kirayə haqqından, təmirə xərclənən puldan əlavə, kommunal xərclər də var ki, bu da kirayəçi tərəfindən ödənilir.
Düzdür, şəhərin mərkəzi hissələrində dünyanın ən bahalı şəhərləri ilə müqayisə oluna biləcək qiymətlərdə mənzillər təklif olunur ki, belə evləri də əsasən, əcnəbilər kirayələyirlər. Belə mənzillər tarixi və arxitekturalı binalarda olarsa, o zaman qiymət dünya şəhərlərindən də baha olacaq.
Təlabat 100-150 manata olan evlərədir
Daha dəqiq məlumat almaq üçün sözügedən durum haqqında mənzil bazarının başbilənləri ilə - dəllallarla söhbət etdik. Makler ofislərinə baş çəkdik. Öyrəndik ki, kirayə üçün dəllala müraciət edənlər əsasən, 100-150 manat civarında kirayə haqqı olan evlər axtarırlar.
Makler Araz Rzayev: “Çox vaxt ev axtaranlar həm ucuz, həm normal şəraitli, həm də mərkəzi yerlərdə olan ev istəyirlər. Bu da təbii ki, mümkün deyil. Mərkəzi yerdə 150 manata ev nə gəzir? 100-150 manata evlər də var, amma bu evlər şəhərdən kənar ərazilərdə, Bakıya yaxın kəndlərdədir. Oraya da heç kim getmək istəmir”.
Hamamı təmir et, sonra çim...
Makler ofisində qarşılaşdığımız bir gəncdən öyrəndik ki, o da bu tip mənzil axtarır: “İndi qaldığım ev kiçik bir otaqdı, ev də demək olmaz, biz tərəflərdə buna “əl damı” deyirlər. 100 manat veririk. İki körpə uşağım var, həyat yoldaşım və mən, 4 nəfərlik ailə isə bir otağa sığmırıq. Ona görə yeni ev axtarıram, amma kirayə üçün ən coxu 150 manat ödəyə bilərəm”.
Bakıxanov qəsəbəsindəki digər bir alqı-satqı və kirayə ofisində də eyni mənzərə idi. Daha çox 100-150 manatlıq evlərə təlabat vardı. 200 manatlıq ev istəyənlər isə normal şərait tələb edirlər. Maklerlərin təriflədiyi evlərin xeyli problemi olur. Məsələn, hamam var deyilir, amma bu, sadəcə maketdən ibarətdir ki, kirayənişin çimmək istəyirsə, o zaman hamamı təmir etdirməlidir.
Azərbaycanın kirayə bazarında niyə müqavilə yoxdur?
Rusiyada (Vladivostok şəhərində) yaşayan yaxın bir qohum deyir ki, şəhərin mərkəzində 300 dollar qarşılığında yaşadıqları kirayədə heç bir kommunal xidmət üçün ödəniş etmirlər, bu xərclər ev sahibinin üzərinə düşür. Çünki evi tutanda tərəflər arasında müqavilə bağlanıb və həmin müqaviləyə əsasən, 5 il müddətinə ev sahibi onları evi tərk etməyə məcbur edə bilməz. Üstəlik, ev əla təmirlidir, bütün əşyalarla və istilik sistemi ilə təmin edilib. Və bütün bunlara limitsiz ADSL internet xətti də əlavə edilib.
Bizdə isə, təbii ki, heç müqavilə anlayışı yoxdur. Evlərin kirayə və alqı-satqısı ilə məşğul olan bir neçə ofisdə olduq. Həm dəllalardan, həm də kirayə axtaranlardan müqavilə barədə soruşduq. Bizə verilən cavablar ya susqunluq oldu, ya da çiyinlərini çəkmək. Öyrəndik ki, bizim gerçəkliklərə əsasən, kirayə ev və ya ofis götürülərkən müqavilə bağlanılmır.
Dəllal Xəyal Sarıyev bunun səbəbini “müsəlmançılıq”da görür: “Bizdə hər şey tanışlıq, salam-sağ ol sayəsində olur. Müsəlmançılıqdı, əgər kirayəçi ev sahibinin xoşuna gəlirsə, necə deyərlər, “gözü tutarsa” onda evini verir. Amma şərti şumda kəsirlər, ev sahibi bəri başdan şərtlərini müqaviləsiz də deyir ki, sonra problem olmasın”.
Kirayə axtaran gənc ailədən kirayə götürəndə müqavilə bağlayıb-bağlamayacaqlarını soruşduq. Bildirdilər ki: “Ev tapmaq o qədər asan deyil, tapdığımız evi də bir müqaviləyə görə itirmək istəmərik. Çünki müqavilə şərtlərini də ev sahibi diqtə edəcək, müqavilə olmasa da bu, belə olacaq. Nə mənası var daha?”
Başqa bir kirayə axtaran: “Bizdə “müştəri həmişə haqlıdır” anlayışı yoxdur, ev sahibi nə versə ona da qane olacaqsan. Etiraz edəndə də deyirlər ki, “xoşun gəlmir, xoş getdin”. Ona görə də müqavilə-filan tələb etmirik”.
Təbii ki müqavilə olmayanda çox sayda hüquqi və sosial problemlər yaranır. Bunun tənzimlənməsi mexanizmi isə yalnız müqavilə əsasında ola bilər. Bircə şeyi deyə bilərik ki, müqaviləsiz kirayə sistemi yalnız və yalnız ev sahibininn mənafeyinə uyğundur.
Kirayə haqqında müqavilə kirayəçinin hüquqlarını qoruyur
Azərbaycan Respublikasinin Nazirlər Kabinetinin “Xüsusi təyinatlı yaşayış sahələrinin kirayə müqaviləsinin forması"nın təsdiq edilməsi barədə 29 aprel 2010-cu il, 80 saylı qərarı var. Bu qərara əsasən kirayə zamanı xüsusi müqavilə forması doldurulmalıdır. Dövlətimiz bu müqavilədə kirayəçinin haqlarını qoruyur, sahibkarın bildiyini diqtə etməsi bu müqaviləyə əsasən mümkün deyil.
Müqavilədə kirayə verənin və kirayəçinin haqları barədə maddələr əksini tapıb. (müqavilə forması bu linkdə: http://www.cabmin.gov.az/?/az/pressreliz/view/309/). Uzun uzadı yazmağa ehtiyac görmədik, maraqlananlar yuxarıdakı linkdə baxa bilərlər. Sadəcə bildirək ki, müqavilədə nə kirayəçinin, nə də kirayə verənin haqları pozulmur.
Əgər müqavilə əsasında kirayə ev götürərlərsə...
“Sağlam Toplum” İctimai Birliyinin hüquq müdafiəçisi Leyla İsmayılovanın sözlərinə görə, kirayəçinin hüquqları pozularsa, qanunla onun məhkəməyə müraciət etmək və haqlarını tələb etmək hüququ var: "Bizim ölkəmizdə ən çox kirayəçinin ailə üzvləri ilə bağlı problemlər olur. Sahibkar ev tutarkən kirayəçiyə 2-3 nəfərlik ailə üzvləri ilə yaşamağa icazə verir. Qanuna görə kirayəçi o evə görə pul ödəyirsə, o zaman ailə üzvlərinin hamısının o evdə yaşamağa haqqı var. Digər çox rastlaşdığımız problemlərdən biri də ev sahibinin evi təmir etdirmək bəhanəsi ilə kirayəçini evdən çıxarmasıdır. Bunun səbəbi də çox vaxt evi daha baha qiymətə kirayə vermək istəyidir. Vətəndaşlar bilməlidir ki, əgər müqavilə əsasında kirayə götürərlərsə, bu, mümkün olmaz. Çünki ev sahibi evi təmir etdirmək istədiyi təqdirdə kirayəçini və onun ailə üzvlərini yeni bir yaşayış mənzili ilə təmin etməli və bu zaman yaranacaq xərcləri də sahibkar ödəməlidir” .
Əmlakın icbari sığortalanması haqqında qanun bizə nə verəcək?
Sonda qeyd edək ki, ötən ilin sonunda Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidmətinin rəisi Namiq Xəlilov bildirmişdi ki, yeni qəbul ediləcək "İcbari sığorta haqqında" qanun layihəsində daşınmaz əmlakın məcburi qaydada sığortalanması nəzərdə tutulur. Çünki sığortasız və qanunla qadağan olunduğu halda hələ də müqaviləsiz olan ev kirayəsi və alqı-satqısı zamanı dövlət büdcəsindən külli miqdarda vergi yayındırılır. Bir sözlə, sığorta haqqında gözlənilən bu qanun içləri bir qədər qaydasına salacaq kimi görünür.
Digər tərəfdən isə dəllallar bildirirlər ki, bu prossesdən sonra həm ev alqı-satqısında, həm də kirayə haqqlarında da dəyişiklik olacaq. Belə ki, evlərin, torpaq sahələrinin, eləcə də həyətyanı sahələrin məcburi sığortalanması həyata keçirilərsə, həm onların satış, həm də kirayə qiymətləri ən azı 2 dəfə qalxacaq. Çünki ev satan, kirayə verən sığorta üçün xərclədiyi pulu bu yolla qaytarmağa çalışacaq.
Müqavilədən yayınmağın səbəbi nədir?
Fikrimizi daha dəqiq izah etsək, satılan evin sığorta haqqı da evin satış qiymətinin üzərinə əlavə edəcək və nəticədə qiymətlər süni sürətdə artırılmış olacaq. Bu, eynilə kirayələrə də aiddir. Hələ üstəlik dəllal haqlarında da artım olacaq. Bele çıxır ki, “müsəlman qaydası” - şifahi razılaşma hər iki tərəfə sərf edir. Azərbaycanda alqı-satqı və kirayə məsələsində müqavilə sistemindən yayınmağın bütün sirri də elə bunda imiş.
Azərbaycanda orta əməkhaqqı 320 manatdır. Bakı şəhərində ən minimal tələblərə cavab verən kirayə evlər isə ayda 200 manatdan aşağı deyil. Düzdür bazarın tələbləri qiymətin müəyyənləşməsində önəmli roy oynamalıdır, necə ki oynayır. Amma maraqlı orasıdır ki bazarın tələbləri olmayanda belə, evlərin alqı-satqısı, kirayəsi sahəsində qiymətlər ucuzlaşmır. Çox vaxt süni sürətdə qaldırılan qiymətlər uzun müddət “ceyran belindən” enmir...
Milli.Az
|
